Szaflarska, Janowska, Łapicki i inni artyści walczyli w Powstaniu Warszawskim

Anna Markiewicz
8 min przeczytany

Powstanie Warszawskie rozpoczęło się 1 sierpnia 1944 roku po prawie 6 latach okupacji niemieckiej. Zakończyło się klęską, ale walczący przetrwali 2 miesiące i zostali zapamiętani na zawsze.

Wśród żołnierzy, ludności cywilnej byli przedwojenni aktorzy i muzycy, ale i osoby, które po wojnie zostały artystami. To oni byli żołnierzami, sanitariuszkami, gońcami, łącznikami, ale też dbali o kulturę i organizowali koncerty, w których występowali.

Irena Kwiatkowska

Jako aktorka filmowa zadebiutowała w produkcji „Moja mama – to ja!. Produkcja nie została nieukończona z powodu wybuchu II wojny światowej. Wówczas grała w teatrach powstańczych w piwnicach i szpitalach. W wieku 32 lat została żołnierzem AK w Powstaniu Warszawskim.

 – Ciekawą postacią jest Irena Kwiatkowska ps. Katarzyna, która była łączniczką majora Włodzimierza Kozakiewicza ps. Barry – szefa żandarmerii Grupy Północ AK. Co więcej, Kwiatkowska łączyła tę funkcję z występami na powstańczej scenie” – powiedziała Agnieszka Cubała autorka książki „Artyści 44”.

Aktorkę znamy z takich produkcji jak: „Czterdziestolatek”, „Wojna domowa”, „Rozmowy kontrolowane”, „Zmiennicy”. Zmarła w wieku 98 lat.

Irena Kwiatkowska/NAC

Danuta Szaflarska

Aktorka uczestniczyła w Powstaniu Warszawskim. Aby podnieść na duchu ludność cywilną, występowała u boku ówczesnego męża Jana Ekiera, Miry Ziemińskiej, Mieczysława Fogga czy Ireny Kwiatkowskiej. Opiekowała się w tym czasie matką i roczną córeczką.

– Danuta Szaflarska ps. Młynarzówna, sama siebie określała mianem powstańczego gońca. Najczęściej zawiadamiała kolegów uczestniczących w imprezach kulturalnych, gdzie i o której mają następny koncert – opowiadała autorka książki „Artyści 44”

Po wojnie zagrała w „Zakazanych piosenkach”, a potem w wielu ważnych produkcjach: „Pora umierać”, „Żółty szalik”, „Pożegnanie z Marią”, „Tydzień z życia mężczyzny”. Zmarła w wieku 102 lat.

Danuta Szaflarska/NAC

Andrzej Łapicki

Studiował w konspiracyjnym Państwowym Instytucie Sztuki Teatralnej i był związany z Armią Krajową. Walczył w Oddziale VI BiP (Biuro Informacji i Propagandy) – „brygada teatralna” Leona Schillera w Powstaniu Warszawskim. Po wojnie obronił dyplom z aktorstwa i kontynuował swoją karierę. Jego debiutem był film „Zakazane piosenki”.  Zagrał również m.in. w: “ Wszystko na sprzedaż”, “Weselu”, “Piłacie i innych”, “Ziemi obiecanej”, czy w “Panu Tadeuszu”. Zmarł w wieku 88 lat.

Andrzej Łapicki/NAC

Zdzisław Maklakiewicz

Walczył w Powstaniu Warszawskim jako 17-latek. Był strzelcem pod pseudonimem „Hanzen” w batalionie „Kiliński”. Po kapitulacji trafił do niemieckiego obozu jenieckiego. Powrócił do Polski we wrześniu w 1945 roku.

– Trzeciego dnia powstania idę z kumplem ulicą, a tu nagle jak nie trzaśnie bomba. Prysnęliśmy do dwóch bram, w dwie różne strony. Dziś kumpel jest wiceministrem, a ja drugorzędnym aktorem. I to dlatego, że ja wpadłem do bramy z kobietami i dziećmi, a kumpel do tej, w której stali chłopcy z Armii Ludowej – żartował po latach Maklakiewicz.

Aktor zagrał m.in. w „Rękopis znaleziony w Saragossie”, „Prawo i pięść”, „Stawka większa niż życie”, „Jak rozpętałem II wojnę światową”, „Czterdziestolatek”, Brunet wieczorową porą”. Zmarł w wieku 50 lat.

Zdzisław Maklakiewicz/NAC

Leon Niemczyk

W czasie II wojny światowej został postrzelony w nogę. Uczestniczył w ruchu oporu. Ukończył podchorążówkę Armii Krajowej i walczył w Powstaniu Warszawskim. 21-letni chłopak zajmował się m.in. przeprowadzaniem ludzi kanałami. Po kapitulacji został wywieziony do III Rzeszy. Potem zgłosił się do armii amerykańskiej, gdzie służył, m.in. w 444. batalionie przeciwlotniczym. Po wojnie, gdy próbował przedostać się do ojczyzny, został aresztowany na granicy polsko-czechosłowackiej i trafił do więzienia. Po półrocznej odsiadce zatrudnił się w Stoczni Gdańskiej i jednocześnie uczęszczał do amatorskiego zespołu teatralnego.

Aktor ma na swoim koncie wiele ról w polskim i niemieckim kinie oraz telewizji; „Nóż w wodzie”, „Krzyżacy” „Po sezonie”, „Ranczo”, „Vabank”, „Poranek kojota”. Zmarł w wieku 83 lat.

Leon Niemczyk/NAC

Helena Grossówna

Była aktorką, piosenkarką i tancerką kina przedwojennego. Zrobiła wielką karierę w latach 30. Wystąpiła m.in. w „Parada Warszawy” i „Dyplomatyczna żona”, „Piętro wyżej”, „Paweł i Gaweł”. Podczas okupacji pracowała jako kelnerka w Kawiarni Artystów Filmowych i angażowała się w działalność konspiracyjną. W Powstaniu Warszawskim działała w Batalionie „Sokół” pod pseudonimem „Bystra”. W stopniu porucznika dowodziła oddziałem kobiecym. Po kapitulacji trafiła do obozu w Niemczech. Tam poznała swojego przyszłego męża, śpiewaka Tadeusza Cieślińskiego. W 1949 roku urodził się ich syn Michał. Nie wróciła już do kina, ale występowała w teatrach. Zmarła w wieku prawie 90 lat.

Helena Grossówna/NAC

Mieczysław Fogg

Zadebiutował w 1928 roku i jego kariera trwała jeszcze wiele lat po drugiej wojnie. W latach 30. wystąpił na wielu scenach na całym świecie. W czasie okupacji występował w teatrach z pozwolenia Polski Podziemnej. Podczas Powstania Warszawskiego, jako żołnierz AK, miał specjalną misję – koncertowania w powstańczych domach, szpitalach i schronach. Zagrał wtedy 104 koncerty.

W ponad 60-letniej karierze wystąpił w prawie 16 tysiącach koncertach w wielu krajach. Zmarł w wieku 89 lat.

Mieczysław Fogg/NAC

Alina Janowska

W wieku 21 lat Alina Janowska dołączyła do powstania. Aktorka była łączniczką dowództwa Batalionu „Kiliński”, walczącego między innymi o zdobycie szpitala św. Zofii oraz szkoły przy ul. Żelaznej 88.

 – Czasem trzeba było pomóc siostrom, które przychodziły z noszami do bardzo ostrych wypadków i nie dało się inaczej, jak tylko wynieść na noszach. Musiałyśmy im pomagać. Czasem mogłyśmy coś zrobić same. Osobiście byłam od porządków, od jedzenia i od meldunków – opowiadała dla Muzeum Powstania Warszawskiego.

Służyła aż do 4 października 1944 roku, do końca Powstania Warszawskiego, którego koniec oficjalnie nastąpił dzień wcześniej. Tuż po nim aktorka dostała się do rodziny w Tworkach.

Alina Janowska wystąpiła w wielu znaczących serialach i filmach: „Zakazane piosenki”, „Skarb”, Rozmowy kontrolowane”, „Złotopolscy”, „Wojna domowa”. Zmarła w wieku 94 lat.

Alina Janowska/NAC

Ina Benita

Gwiazda kina przedwojennego, Ina Benita pojawiła się w wielu produkcjach takich jak: „Hanka”, „Dwie Joasie”, „Jego ekscelencja subiekt”, „Jaśnie pan szofer”.

Podczas okupacji Ina występowała w teatrach jawnych, które były koncesjonowane przez Niemców. W rzeczywistości była zaangażowana w działalność konspiracyjną, dostarczając informacje na temat kolaborantów. Wzięła udział w Powstaniu Warszawskim. Jej dom został zbombardowany na początku sierpnia 1944 roku. Straciła ojca i synka, który przeżył i odzyskała go rok później. Ostatecznie zamieszkała w USA i dopiero niedawno dowiedziano się, że przeżyła wojnę.

Ina Benita/NAC

Jeremi Przybora

Jeremi Przybora pracował przed wojną w Polskim Radio, a kiedy wybuchło Powstanie Warszawskie wrócił do rozgłośni.

– Ten moment, kiedy się otwarcie mówiło na falach eteru o Polsce i o polskich sprawach to była wielka satysfakcja, zwłaszcza w pierwszych dniach. Ale poza tym po prostu pracowało się, było się spikerem, dyżurowało się. Po tych kilku latach przerwy wydawało się to zupełnie naturalne – wspominał Jeremi Przybora.

Sygnał rozgłośni nie docierał do Warszawy – tutaj nie było ani radioodbiorników, ani prądu – ale  za granicę, dzięki czemu część programów i komunikatów Polskiego Radia mogła zostać odebrana i zarejestrowana przez aliantów. Nagrania te są cennym dokumentem dziejów Warszawy walczącej z okupantem w 1944 roku.

Po wojnie Jeremi Przybora był współtwórcą Kabaretu Starszych Panów. Pisał teksty piosenek, pracował w Polskim Radio, reżyserował, współtworzył scenariusz „Ewa chce spać”. Zmarł w wieku 89 lat.

Jeremi Przybora/kadr z youtube
Udostępnij ten artykuł
Uwielbiam stare kino, ale i nowsze produkcje. Jestem na bieżąco z filmami. Wybieram te historyczne, wojenne, sensacyjne. Matka dwóch synów i trzech kotów. Odpoczywam przy gotowaniu i krótkich wypadach z dziećmi.
Napisz komenatrz