Powstanie Warszawskie rozpoczęło się 1 sierpnia 1944 roku po prawie 6 latach okupacji niemieckiej. Zakończyło się klęską, ale walczący przetrwali 2 miesiące i zostali zapamiętani na zawsze.
Wśród żołnierzy, ludności cywilnej byli przedwojenni aktorzy i muzycy, ale i osoby, które po wojnie zostały artystami. To oni byli żołnierzami, sanitariuszkami, gońcami, łącznikami, ale też dbali o kulturę i organizowali koncerty, w których występowali.
Irena Kwiatkowska
Jako aktorka filmowa zadebiutowała w produkcji “Moja mama – to ja!. Produkcja nie została nieukończona z powodu wybuchu II wojny światowej. Wówczas grała w teatrach powstańczych w piwnicach i szpitalach. W wieku 32 lat została żołnierzem AK w Powstaniu Warszawskim.
– Ciekawą postacią jest Irena Kwiatkowska ps. Katarzyna, która była łączniczką majora Włodzimierza Kozakiewicza ps. Barry – szefa żandarmerii Grupy Północ AK. Co więcej, Kwiatkowska łączyła tę funkcję z występami na powstańczej scenie” – powiedziała Agnieszka Cubała autorka książki “Artyści 44”.
Aktorkę znamy z takich produkcji jak: “Czterdziestolatek”, “Wojna domowa”, “Rozmowy kontrolowane”, “Zmiennicy”. Zmarła w wieku 98 lat.
Danuta Szaflarska
Aktorka uczestniczyła w Powstaniu Warszawskim. Aby podnieść na duchu ludność cywilną, występowała u boku ówczesnego męża Jana Ekiera, Miry Ziemińskiej, Mieczysława Fogga czy Ireny Kwiatkowskiej. Opiekowała się w tym czasie matką i roczną córeczką.
– Danuta Szaflarska ps. Młynarzówna, sama siebie określała mianem powstańczego gońca. Najczęściej zawiadamiała kolegów uczestniczących w imprezach kulturalnych, gdzie i o której mają następny koncert – opowiadała autorka książki “Artyści 44”
Po wojnie zagrała w “Zakazanych piosenkach”, a potem w wielu ważnych produkcjach: “Pora umierać”, “Żółty szalik”, “Pożegnanie z Marią”, “Tydzień z życia mężczyzny”. Zmarła w wieku 102 lat.
Andrzej Łapicki
Studiował w konspiracyjnym Państwowym Instytucie Sztuki Teatralnej i był związany z Armią Krajową. Walczył w Oddziale VI BiP (Biuro Informacji i Propagandy) – “brygada teatralna” Leona Schillera w Powstaniu Warszawskim. Po wojnie obronił dyplom z aktorstwa i kontynuował swoją karierę. Jego debiutem był film “Zakazane piosenki”. Zagrał również m.in. w: “ Wszystko na sprzedaż”, “Weselu”, “Piłacie i innych”, “Ziemi obiecanej”, czy w “Panu Tadeuszu”. Zmarł w wieku 88 lat.
Zdzisław Maklakiewicz
Walczył w Powstaniu Warszawskim jako 17-latek. Był strzelcem pod pseudonimem “Hanzen” w batalionie “Kiliński”. Po kapitulacji trafił do niemieckiego obozu jenieckiego. Powrócił do Polski we wrześniu w 1945 roku.
– Trzeciego dnia powstania idę z kumplem ulicą, a tu nagle jak nie trzaśnie bomba. Prysnęliśmy do dwóch bram, w dwie różne strony. Dziś kumpel jest wiceministrem, a ja drugorzędnym aktorem. I to dlatego, że ja wpadłem do bramy z kobietami i dziećmi, a kumpel do tej, w której stali chłopcy z Armii Ludowej – żartował po latach Maklakiewicz.
Aktor zagrał m.in. w “Rękopis znaleziony w Saragossie”, “Prawo i pięść”, “Stawka większa niż życie”, “Jak rozpętałem II wojnę światową”, “Czterdziestolatek”, Brunet wieczorową porą”. Zmarł w wieku 50 lat.
Leon Niemczyk
W czasie II wojny światowej został postrzelony w nogę. Uczestniczył w ruchu oporu. Ukończył podchorążówkę Armii Krajowej i walczył w Powstaniu Warszawskim. 21-letni chłopak zajmował się m.in. przeprowadzaniem ludzi kanałami. Po kapitulacji został wywieziony do III Rzeszy. Potem zgłosił się do armii amerykańskiej, gdzie służył, m.in. w 444. batalionie przeciwlotniczym. Po wojnie, gdy próbował przedostać się do ojczyzny, został aresztowany na granicy polsko-czechosłowackiej i trafił do więzienia. Po półrocznej odsiadce zatrudnił się w Stoczni Gdańskiej i jednocześnie uczęszczał do amatorskiego zespołu teatralnego.
Aktor ma na swoim koncie wiele ról w polskim i niemieckim kinie oraz telewizji; “Nóż w wodzie”, “Krzyżacy” “Po sezonie”, “Ranczo”, “Vabank”, “Poranek kojota”. Zmarł w wieku 83 lat.
Helena Grossówna
Była aktorką, piosenkarką i tancerką kina przedwojennego. Zrobiła wielką karierę w latach 30. Wystąpiła m.in. w “Parada Warszawy” i “Dyplomatyczna żona”, “Piętro wyżej”, “Paweł i Gaweł”. Podczas okupacji pracowała jako kelnerka w Kawiarni Artystów Filmowych i angażowała się w działalność konspiracyjną. W Powstaniu Warszawskim działała w Batalionie „Sokół” pod pseudonimem “Bystra”. W stopniu porucznika dowodziła oddziałem kobiecym. Po kapitulacji trafiła do obozu w Niemczech. Tam poznała swojego przyszłego męża, śpiewaka Tadeusza Cieślińskiego. W 1949 roku urodził się ich syn Michał. Nie wróciła już do kina, ale występowała w teatrach. Zmarła w wieku prawie 90 lat.
Mieczysław Fogg
Zadebiutował w 1928 roku i jego kariera trwała jeszcze wiele lat po drugiej wojnie. W latach 30. wystąpił na wielu scenach na całym świecie. W czasie okupacji występował w teatrach z pozwolenia Polski Podziemnej. Podczas Powstania Warszawskiego, jako żołnierz AK, miał specjalną misję – koncertowania w powstańczych domach, szpitalach i schronach. Zagrał wtedy 104 koncerty.
W ponad 60-letniej karierze wystąpił w prawie 16 tysiącach koncertach w wielu krajach. Zmarł w wieku 89 lat.
Alina Janowska
W wieku 21 lat Alina Janowska dołączyła do powstania. Aktorka była łączniczką dowództwa Batalionu „Kiliński”, walczącego między innymi o zdobycie szpitala św. Zofii oraz szkoły przy ul. Żelaznej 88.
– Czasem trzeba było pomóc siostrom, które przychodziły z noszami do bardzo ostrych wypadków i nie dało się inaczej, jak tylko wynieść na noszach. Musiałyśmy im pomagać. Czasem mogłyśmy coś zrobić same. Osobiście byłam od porządków, od jedzenia i od meldunków – opowiadała dla Muzeum Powstania Warszawskiego.
Służyła aż do 4 października 1944 roku, do końca Powstania Warszawskiego, którego koniec oficjalnie nastąpił dzień wcześniej. Tuż po nim aktorka dostała się do rodziny w Tworkach.
Alina Janowska wystąpiła w wielu znaczących serialach i filmach: “Zakazane piosenki”, “Skarb”, Rozmowy kontrolowane”, “Złotopolscy”, “Wojna domowa”. Zmarła w wieku 94 lat.
Ina Benita
Gwiazda kina przedwojennego, Ina Benita pojawiła się w wielu produkcjach takich jak: “Hanka”, “Dwie Joasie”, “Jego ekscelencja subiekt”, “Jaśnie pan szofer”.
Podczas okupacji Ina występowała w teatrach jawnych, które były koncesjonowane przez Niemców. W rzeczywistości była zaangażowana w działalność konspiracyjną, dostarczając informacje na temat kolaborantów. Wzięła udział w Powstaniu Warszawskim. Jej dom został zbombardowany na początku sierpnia 1944 roku. Straciła ojca i synka, który przeżył i odzyskała go rok później. Ostatecznie zamieszkała w USA i dopiero niedawno dowiedziano się, że przeżyła wojnę.
Jeremi Przybora
Jeremi Przybora pracował przed wojną w Polskim Radio, a kiedy wybuchło Powstanie Warszawskie wrócił do rozgłośni.
– Ten moment, kiedy się otwarcie mówiło na falach eteru o Polsce i o polskich sprawach to była wielka satysfakcja, zwłaszcza w pierwszych dniach. Ale poza tym po prostu pracowało się, było się spikerem, dyżurowało się. Po tych kilku latach przerwy wydawało się to zupełnie naturalne – wspominał Jeremi Przybora.
Sygnał rozgłośni nie docierał do Warszawy – tutaj nie było ani radioodbiorników, ani prądu – ale za granicę, dzięki czemu część programów i komunikatów Polskiego Radia mogła zostać odebrana i zarejestrowana przez aliantów. Nagrania te są cennym dokumentem dziejów Warszawy walczącej z okupantem w 1944 roku.
Po wojnie Jeremi Przybora był współtwórcą Kabaretu Starszych Panów. Pisał teksty piosenek, pracował w Polskim Radio, reżyserował, współtworzył scenariusz “Ewa chce spać”. Zmarł w wieku 89 lat.
